از زمانی که شهرنشینی در ایران آغاز شد، شیوه‌ی زندگی مردم به‌دلیل یک‌جانشینی و استقرارهای درازمدت اصولی‌تر شد. راه‌اندازی سیستم فاضلاب یکی از آن شیوه‌هایی است که بشر در سال‌های دور برای داشتن محیط زندگی بهتر ایجاد کرد؛ اما قدیمی‌ترین سیستم فاضلابی که پیشینیان ما در ایران ایجاد کردند کجاست؟

به گزارش خبرنگار سرویس میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، آب‌رسانی و دفع آب در ایران باستان با روش‌های متفاوتی انجام می‌شد و در محوطه‌هایی مانند چغازنبیل (دوراونتاش)، تخت جمشید (پارسه) و بند مارون بهبهان نظام‌های آب‌رسانی و دفع آب مناسبی وجود داشت. در این‌باره، عادل فرهنگی – کارشناس میراث فرهنگی – ‌می‌گوید: یکی از قدیمی‌ترین فاضلاب‌های کشور در تخت جمشید (پارسه) پیدا شده است. به این ترتیب که آب‌های ناشی از بارش باران و نیز آب‌هایی که از کوه جاری می‌شدند از طریق ناودان‌هایی در درون سنگ‌ها به پایین می‌آمدند. در واقع، آب‌ها از کوه رحمت و صفه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی تخت جمشید (پارسه) از طریق کانال‌هایی که ایجاد شده بودند، به خارج از محوطه هدایت می‌شدند.

وی با تأکید بر این‌که یکی از قدیمی‌ترین اسناد مربوط به ایجاد سیستم فاضلاب از زمان داریوش باقی مانده است، ادامه می‌دهد: پیش از طرح‌ریزی صفه‌ی سنگی تخت جمشید (پارسه)، ابتدا فاضلاب آن را طراحی کرده بودند و شاید یکی از دلایلی که اکنون پس از بارش باران، آب در محوطه‌ی تخت جمشید (پارسه) جمع می‌شود، فعال نبودن این سیستم است.

البته مدیر بنیاد پژوهشی پارسه ـ پاسارگاد در این‌باره اعتقاد دارد: آنچه در تخت جمشید (پارسه) وجود دارد سیستم دفع سیل و آب باران است و نه فاضلاب.

محمدحسن طالبیان می‌گوید: با توجه به نقشه‌برداری‌هایی که انجام شده، نوع کارکرد سیستم کانال‌کشی تخت جمشید (پارسه) مشخص است، ولی نمی‌توان گفت که این نظام در ایران قدیمی‌ترین است، زیرا امکان دارد در جنوب ایران و در شهری مانند شوش سیستم قدیمی‌تری وجود داشته باشد، بویژه این‌که در دوره‌ی عیلامی شوش، این موضوع شناسایی نشده است.

اما کامیار عبدی ـ باستان‌شناس ـ تخت جمشید (پارسه) را دارای سه سیستم متفاوت آب‌گردانی می‌داند که یکی از آن‌ها آب را از بالای کوه رحمت به آب‌انبارهای زیرزمینی برای استفاده و شست‌وشو می‌برد.

او در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا بیان می‌کند: تخت جمشید (پارسه) علاوه بر این، دو سیستم فاضلاب نیز داشت که یکی برای دستشویی‌ها و دیگری برای دفع آب باران استفاده می‌شد.

او با اشاره به این‌که آب ناشی از بارندگی از روی سقف‌ها با لوله و تنبوشه‌های سفالی به فاضلاب وصل می‌شد، ادامه می‌دهد: تخت جمشید (پارسه) سیستم پیچیده‌ای در این‌باره داشت، ولی اگر بخواهیم فقط از فاضلاب بگوییم به تپه‌ی حسنلو (۴B) که به سال ۸۵۰ قبل از میلاد مربوط می‌شود، می‌توان اشاره کرد.

عبدی با بیان این‌که در چغازنبیل (دوراونتاش) یکی از قدیمی‌ترین سیستم‌های آب‌رسانی وجود دارد، می‌گوید: فاضلاب به مفهوم آنچه امروز می‌شناسیم در تپه‌ی حسنلو و پیش از آن، در ملیان که دوره‌ی آغاز عیلامی و عیلام میانه را دربر می‌گیرد و سپس در تپه یحیی شناسایی شده است. با این حال، مهم‌ترین و پیشرفته‌ترین سیستم را در شهر سوخته می‌توان دید که قدمت آن به ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد.

به گفته‌ی این باستان‌شناس، در محوطه‌ها و تپه‌های دیگری مانند گودین‌تپه تنبوشه‌هایی با کاربری فاضلاب و دفع آب پیدا شده‌اند؛ ولی با آغاز دوره‌ی شهرنشینی، مردم دریافتند که فاضلاب باید نظام بهتری داشته باشد و نمی‌توان آن را در معابر رها کرد. بر این اساس، در تپه حسنلو و شهر سوخته ردیف‌های پیوسته و منظمی از تنبوشه‌ها کشف شدند. به‌طوری که اکنون قدیمی‌ترین سیستم اصولی فاضلاب شناخته‌شده در ایران را در شهر سوخته می‌بینیم.

عبدی درباره‌ی وجود چنین سیستم‌هایی در کشورها و تمدن‌های کهن دیگر نیز می‌گوید: در مصر باستان نیز چنین چیزی وجود داشت، ولی در هند استفاده از این روش دفع آب، همزمان با ایران آغاز شد و در شهرهای تمدن سند باستان، سیستم‌های پیشرفته‌ی جمع‌آوری آب وجود داشت.

***************************

برگرفته شده از وب سایت ایسنا